Gepubliceerd: Margriet
Datum: 21 mei 2020
Door: Heleen Spanjaard
Waarom ben je vaker blij in de zomer? Hoeveel uv-straling komt er eigenlijk nog door het wolkendek? Beschermt een dagcrème met SPF voldoende tegen de zon? Dr. Jetske Ultee is een van de experts die Margriet raadpleegde.
Op je gezondheid
In je tuin, op je balkon of tijdens een eenvoudig ommetje: er is maar weinig zon nodig om schade aan te richten aan je huid. Voorkomen is beter.
Deskundigen
➤ Dr. Elsemieke Plasmeijer is dermatoloog in het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam.
➤ Dr. Jetske Ultee is onderzoeksarts in cosmetische dermatologie.
Is opgelopen zonschade onomkeerbaar?
Dermatoloog Elsemieke Plasmeijer: “In principe is het antwoord ‘ja.’ Wel beschikt het lichaam over een efficiënt reparatiesysteem dat veel schade ongedaan kan maken. Maar hoe ouder je wordt, hoe minder goed dat systeem gaat functioneren. Er hoeft maar één foute cel niet te worden opgeruimd en de kans bestaat dat die ongeremd gaat delen. Na verloop van tijd wordt de opgebouwde schade aan het DNA te groot voor herstel en dan kan er – afgezien van huidveroudering met rimpels en pigmentvlekken – huidkanker ontstaan. Daarom is het zo belangrijk om kinderen van begin af aan goed tegen de zon te beschermen.”
‘Er werd zelfs gedacht dat je eerst moest verbranden om bruin te kunnen worden’
Dr. Elsemieke Plasmeijer is dermatoloog in het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) in Amsterdam. “De sterke stijging van het aantal huidkankergevallen komt deels door bewustwording. Mensen zijn zelf alerter geworden en gaan eerder naar de dokter, waar het dus vaker wordt gediagnosticeerd. Opgelopen huidschade manifesteert zich pas jaren later. Een groot deel van mijn patiënten was dan ook jong in een tijd dat er niet of nauwelijks aandacht was voor de gevaren van ultraviolette straling. Kinderen liepen onbeschermd in hun blootje over het strand en áls er al een zonnebrandcrème werd opgesmeerd, bevatte die een zeer lage SPF. Er werd zelfs gedacht dat je eerst moest verbranden om bruin te kunnen worden. Maar elke keer als je huid verbrandt, beschadigt het DNA. Hoe vaker dat gebeurt, hoe groter het risico op huidkanker. Op jonge leeftijd delen cellen vaker en is verbranden nog gevaarlijker. Een lichte huid betekent een verhoogd risico. Maar mensen die niet zo snel verbranden, krijgen geen signalen van hun huid om uit de zon te gaan. Zij komen er veel later achter dat al die uv-straling toch nare consequenties kan hebben. Mensen moeten zich er meer van bewust worden dat je je ook goed moet insmeren als je bijvoorbeeld een fietstocht gaat maken, de hond uitlaat of gaat winkelen. Je vangt dan behoorlijk veel zon en zonder hoge beschermingsfactor ontstaat er huidschade. In Australië, waar de bewustwording dankzij jarenlange campagnes van de overheid heel groot is, is zonnebrandcrème opdoen net zo normaal als je tanden poetsen. Ik hoop dat Nederlanders net zo verstandig gaan worden.”
En vitamine D dan?
Vitamine D wordt onder invloed van de zon in de huid aangemaakt. We hebben deze vitamine nodig om calcium uit voeding te kunnen opnemen, zodat botten, tanden, spieren en ook het immuunsysteem sterk blijven. Vitamine D zit ook in vette vis, maar in zulke minimale hoeveelheden dat we het toch echt van de zon moeten hebben. Vooralsnog is de boodschap: wie dagelijks vijftien tot dertig minuten buiten komt maakt voldoende vitamine D aan. Ouderen, jonge kinderen, mensen met een getinte huidskleur, zwangeren en mensen die weinig buiten komen doen er goed aan om een D-supplement te slikken, aldus het Voedingscentrum.
Van mooi naar gezond
Of een door de zon gebruinde huid mooi wordt gevonden, heeft te maken met onze opvattingen over het schoonheidsideaal en vroeger zelfs over klasse. In het verleden was een zo wit mogelijke huid chic, iets wat zelfs met wit poeder werd benadrukt. Een witte huid betekende dat je niet als arbeider in de buitenlucht hoefde te werken en dus tot de hogere klasse behoorde. Toen in de jaren zestig en zeventig de welvaart toenam en mensen vakanties naar de zon konden betalen, werd de gebruinde huid juist een statussymbool. Wie ’s zomers met een wit huidje rondliep werd zelfs een beetje sneu gevonden, want: ‘Heb je soms geen geld om met vakantie te gaan?’ Bij sommige mensen nam het bruin bakken zúlke vormen aan, dat hun huid een diepbruine, gelooide aanblik kreeg. Over mooi of niet mooi kun je twisten, maar dat het allesbehalve gezond is, werd duidelijk toen artsen het aantal huidkankergevallen alarmerend zagen toenemen. Inmiddels is huidkanker de meest voorkomende kankersoort in Nederland, variërend van de veelal goed behandelbare bekende ‘plekjes’ – actinische keratose of een basaalcelcarcicoom – tot agressieve, uitzaaiende soorten als het plaveiselcarcinoom. Daar reageert onze opvatting over wat mooi is ook weer op, want wie zit er op huidkanker en/of vroegtijdige huidveroudering te wachten? Zo’n veel te zongebruinde huid wordt niet meer mooi gevonden. Het nieuwe schoonheidsideaal voor de zomer is – zo valt in de glossy’s te zien – een glanzend gezonde huid met een mooi zomers tintje dat wordt aangeduid als summer glow of sun kissed.
Verliefd door de zon
De zon op onze huid hebben we ook nodig. Behalve als vitamine D-leverancier stimuleert zonlicht de aanmaak van ‘gelukshormonen’ als dopamine en serotonine in onze hersenen, waardoor we ons een stuk opgewekter voelen dan in de grijze, koude winter. In de zon ziet de wereld er toch veel leuker uit? Buiten actief zijn is zó’n stemmingsverbeteraar, dat het onderdeel is geworden van een – succesvolle – behandeltherapie van een lichte tot milde depressie. Daarnaast hebben sommige mensen met een huidaandoening als eczeem of psoriasis in de zomer minder last van hun ziekte en de bijbehorende jeuk.
Zonneallergie
Daglicht is zonlicht. Of het nou bewolkt is, de hemel strakblauw, zomer of winter, de ultraviolette straling van de zon bereikt onze huid altijd. Ook in de schaduw, onder een parasol, dwars door luchtige zomerkleding en zelfs door glas. Daar is onze huid niet altijd blij mee. Onschuldig maar lastig is een overgevoelige reactie op uv-straling, waardoor er roodheid, bultjes, blaasjes en/ of schilfertjes ontstaan, die behoorlijk kunnen jeuken. Zo’n zonneallergie ontstaat (meestal in de puberteit) bij mensen met een lichte huid die moeilijk bruin wordt. In zeldzame gevallen kan de huid zó heftig reageren, dat overdag naar buiten gaan geen optie meer is. Het kan ook worden uitgelokt door bepaalde stoffen. Berucht zijn onder meer antibiotica, plaspillen, pijnstillers en anti-jeukmiddelen. Maar ook door parfum en sommige planten en kruidensoorten. Laat de huid al in de lente voorzichtig aan het sterker wordende zonlicht wennen, gebruik altijd een zonnecrème met een hoge beschermingsfactor, en draag een zonnebril- en hoed. In ernstige gevallen kan lichttherapie of medicatie verlichting brengen.
Feiten & cijfers
➤ Op het water, op het strand en in de sneeuw is de uv-straling door de reflectie extra sterk.
➤ Vijftigplussers hebben een grotere kans om huidkanker te krijgen.
➤ Jaarlijks worden 70.000 Nederlanders door huidkanker getroffen. 20.000 van hen krijgen het zeer gevaarlijke melanoom of een plaveiselcarcinoom.
➤ In de zomer beschermt een dagcrème met SPF 30 of 50 onvoldoende, dus smeer daar nog een extra laag zonnebrandcrème overheen.
➤ Alleen dicht geweven stoffen beschermen tegen de zon. Onder die luchtige zomerjurk of dat T-shirt profiteert je huid hooguit van SPF 8.
➤ De lichte huid valt onder huidtype 1 en 2, de getinte huid onder 3 en 4, het Aziatische type onder 5 en de zeer donkere huid onder 6.
➤ Smeer in de herfst en winter dagelijks met SPF 15, in de lente en zomer met SPF 30 of 50.
➤ Bewolking laat 80% van de uv-stralen door
➤ Huidkanker is de meest voorkomende kankersoort in Nederland.
‘De toevoeging van antioxidanten is een verrijking voor zonnebrandcrèmes’
Dr. Jetske Ultee is onderzoeksarts in cosmetische dermatologie. “Bij het kopen van een zonnebrandcrème moet je zowel op de juiste zonnefilter als op veilige ingrediënten letten. Een zonnefilter moet breedspectrum zijn: het moet zowel tegen uv-A (huidveroudering) als uv-B (verbranding) beschermen. Daarnaast zijn de juiste stoffen waarmee de zonnefilters zijn gemaakt belangrijk, omdat er nog steeds chemische filters bestaan die door de huid doordringen en in de bloedbaan terecht kunnen komen. Veiliger zijn producten met minerale zonnefilters, zoals titaniumdioxide en zinkoxide. Die geven bovendien een minimale kans op een allergische reactie. Vervelend is wel dat deze minerale filters een wittig laagje op de huid achterlaten en om dat te voorkomen passen fabrikanten nanotechnologie toe: de werkzame stoffen worden in microscopisch kleine deeltjes ‘opgeknipt’, waardoor ze transparant worden. Deze nanodeeltjes kunnen mogelijk door de barrière van een beschadigde, ongezonde huid heen breken en zich in het lichaam opstapelen. Over de eventuele schadelijke effecten hiervan is onvoldoende bekend. Veilig alternatief is de nieuwste generatie zonnefilters die de goede eigenschappen van chemische en minerale filters combineren; let op de aanduiding mexoryl, tinosorb of uvinul op de verpakking. Mijd producten waaraan parfum of natuurlijke oliën met ingrediënten als citrus, bergamot of lavendel zijn toegevoegd. Die stoffen kunnen irriterend werken en de huid sneller oud maken. Een verrijking voor zonnebrandcrèmes is de toevoeging van antioxidanten, waaronder vitamine E, druivenpitextract en cafeïne. Antioxidanten beschermen de huid tegen agressieve zuurstofmoleculen en daarmee spelen ze een belangrijk rol bij het beperken van zonschade.”
Verkijk je er niet op
Betekent SPF 30 dat je daarmee zonder te verbranden dertig keer langer in de zon kunt blijven dan onbeschermd? Nee. Volgens dr. Jetske Ultee ligt de uitleg van een SPF (zonbeschermingsfactor) een stuk ingewikkelder. “Hoe lang je in de zon kunt blijven, heeft met meerdere factoren te maken: je huidtype, het seizoen, het uur van de dag, de zonkracht (uv-index) van die dag en in welk land je bent. SPF 15 houdt ongeveer 94% van de uv-straling tegen, SPF 30 97% en SPF 50 98%. Om optimaal profijt te hebben van een SPF moet je je om de twee uur dik insmeren (en vaker als je veel zweet of net hebt gezwommen). Uit onderzoek blijkt dat de hoeveelheid die de meeste mensen smeren ver onder de maat is: een kwart tot hooguit de helft van wat nodig is. Van een te dun opgesmeerde factor 30 is de effectiviteit te vergelijken met een magere SPF 8 of lager. Omdat je dagcrèmes en/of make-up met een SPF niet zo dik smeert, is de bescherming van deze producten in de zomer niet toereikend.”
Even voorbruinen op de zonnebank?
Als het aan dermatologen ligt, wordt de zonnebank liever gisteren dan vandaag verboden. Het idee achter dat ‘voorbruinen’ is dit: door uv-B-straling wordt huidverdikking opgebouwd en daarmee een natuurlijk barrière tegen een te hoge dosis Ultraviolette straling. Maar die verdikking – vergelijkbaar met een schamele SPF 2 – is bij lange na niet opgewassen tegen een langdurige blootstelling aan zonlicht, en ook niet aan een te hoge dosis in korte tijd, wat bij de zonnebank het geval is. Bovendien stralen de lampen van een zonnebank vrijwel alleen uv-A uit en nauwelijks uv-B. Van ‘opgebouwde bescherming’ is dus helemaal geen sprake. Wél van een tot 20% hogere kans op een levensgevaarlijk melanoom.