Gepubliceerd: De Beauty Professional
Datum: Juni 2021
Door: Esther Bode-Scholte
Je kunt er bijna niet meer omheen: huidverzorging met probiotica (en pre- en postbiotica). Deze producten zouden je afhelpen van huidproblemen en anti-aging werken. Hoeveel is daarvan waar? De Beauty Professional vroeg het onder anderen aan dr. Jetske Ultee.
Niet om op te eten, maar om te smeren: probiotica in crèmes
‘Levende bacteriën en schimmels op de huid aanbrengen..? No way!’ Tien jaar geleden wilden we er niets van weten. Maar de laatste jaren komt het uit de taboesfeer en lijkt het ene cosmeticaconcern na de andere overstag te gaan. Wat maakt het toevoegen van probiotica én van pre-, post- en synbiotica -om het complex te houden- in huidverzorgingsproducten nu zo interessant? We spreken dr. Bing Thio en dr. Jetske Ultee en twee vooraanstaande leveranciers hierover.
Lastige materie. Het idee lijkt heel simpel -je voegt de ene bacterie op de huid toe om de andere te remmen of te stimuleren- maar hoe dieper je in de stof duikt, hoe ingewikkelder de werkelijkheid blijkt te zijn. Eerst dus maar eens wat basisuitleg om te begrijpen wat al die verschillende biotica’s inhouden en niet geheel onbelangrijk: wat het verschil is.
Probiotica bevatten goede levende bacteriën, prebiotica zijn niet-verteerbare koolhydraten en voedingsvezels voor de goede bacteriën, postbiotica zijn stofwisselingsmetabolieten van bacteriën en synbiotica zijn een combinatie van pre-, pro-, en postbiotica. Het verschil is kortgezegd dat we te maken hebben met levende óf dode bacteriën óf met voedingsstoffen die bestemd zijn voor bacteriën. De vraag is natuurlijk waarom je dit op de huid zou willen smeren. En ook doemt de vraag op: voor wie is welke vorm geschikt? En dat is, zo blijkt, nóg ingewikkelder om te achterhalen.
Een voor velen bekende onderzoeksarts in de cosmetische dermatologie binnen de beautybranche, is dr. Jetske Ultee. Zij legt uit hoe het leven er op de huid uitziet. ‘Op de huid hebben we meer dan duizend verschillende soorten bacteriën. De meeste van deze huidbewoners doen onze huid geen kwaad. Ze hebben een plekje op onze huid en leven van voedingstoffen als talg en dode huidcellen. Zo’n diverse samenleving van goede bewoners kunnen ziekmakende organismes tegengaan. Als er genoeg goede huidbewoners zijn is er namelijk gewoonweg geen plek voor de slechte organismen. Die hebben immers ook een plekje en voedingstoffen nodig. Daarnaast kunnen de goede bacteriën stofjes produceren, vergelijkbaar met postbiotica in de darmen, die antimicrobieel werken om het nog lastiger te maken voor ongunstige organismen om zich te vestigen op onze huid. Verder kunnen de huidbewoners ook een connectie aangaan met de immuunsysteemcellen die wat dieper in de huid liggen. Ze kunnen bijvoorbeeld een signaal afgeven dat een ziekmakend organisme aangevallen moet worden of juist aangeven dat er niet gereageerd hoeft te worden, als het immuunsysteem overgevoelig is. Hiermee kan de ernst van inflammatoire huidziektes verminderen. Topicale pro-, pre- en postbioticum zouden mogelijk kunnen bijdragen aan de gunstige huidbewoners en de functie die deze bewoners hebben.’ Maar heeft de huid van zichzelf dan niet al voldoende bacteriën en schimmels om de huid te beschermen tegen invloeden van buitenaf en tegen ontstekingen? Hierover zegt dr. Ultee: ‘Ik denk dat dit een goede gedachte is. Normaal gesproken heeft je huid voldoende bewoners die je huid beschermen en kunnen zorgen voor een gezonde huid. Mocht je topicale probiotica willen gebruiken kun je dit daarom het beste doen wanneer je weet dat de balans op je huid niet klopt, bijvoorbeeld wanneer je last hebt van acne of eczeem. Maar ook wanneer je een antibioticumcrème hebt gebruikt, omdat die zorgt voor een afname van je goede huidbacteriën. Het allerbeste zou het natuurlijk zijn als je van tevoren kunt onderzoeken welke bewoners er op je huid groeien, met bijvoorbeeld een skinswab. Maar dat is iets voor in de toekomst.’
“Het lastige van prebiotica op de huid is dat je geen idee hebt wat je precies moet toedienen om het goede beestje te laten groeien”
Pre-, post-, syn- en probiotica in cosmetica
Vooruitstrevend in het toevoegen van prebiotica in huidverzorgingsproducten is de leverancier Nouvital Cosmetics B.V.. Directeur Rogier Mulder is blij verrast dat we hem na ruim tien jaar benaderen om over dit onderwerp te spreken. ‘Wij waren voorloper op dit gebied binnen de Nederlandse beautybranche. Probiotica in voedsel zijn al lang geaccepteerd, maar levende bacteriën op de huid aanbrengen; daar moesten mensen blijkbaar aan wennen.’ Bij het merk Nouvital maken ze overigens alleen gebruik van prebiotica. ‘Wij zijn van mening dat een prebioticum als basis dient voor een gezonde huid, om de goede bacteriën van voldoende voedsel te voorzien. Deze bacteriën staan namelijk onder druk door invloeden van buitenaf, zoals intense reinigingsproducten, scrubs en antibioticacrèmes, maar ook door de verwarming, kou enzovoorts. In mijn ogen is prebioticum de enige bioticum die werkt. Bij probiotica moet je namelijk de levende organismen goed afschermen van het conserveringsmiddel, want dat doodt die organismen en dat is nu net níet de bedoeling. Daarnaast is er bij probiotica een beperking in de houdbaarheid en mag het niet te warm bewaard worden. Overigens is het werken met probiotica marketingtechnisch beter, omdat mensen het kennen van bijvoorbeeld de Yakult drankjes.’ Eliza Horton-Mels, managing director Ultra Cosmetics, sluit zich hierbij aan. ‘In onze huidverzorgingsproducten van dr. Murad werken we uitsluitend met prebiotica. De visie van dr. Murad is dat het gebruik van alleen cosmetica niet genoeg is om de huid te verbeteren. Het draait om het bereiken van een optimale conditie aan de binnen- en buitenkant. Onze leefstijl heeft invloed op ons microbioom. En dit microbioom beïnvloedt weer ons immuunsysteem. Het is een kolonie van triljoenen bacteriën, schimmels, virussen en andere eencellige organismen die op en in ons lichaam leven. Voor elk uniek individu is er een specifieke balans tussen goede en kwade organismen, is gebleken uit wetenschappelijke onderzoeken. Als er dus een disbalans is in de huidbarrière -vanwege bijvoorbeeld stress, slechte voeding, luchtvervuiling-, dan ontstaan er (huid)problemen. Hoe kunnen we die balans nu herstellen? Met prebiotica! Dit is voeding voor de positieve organismen die ervoor zorgen dat de balans optimaal blijft.’
Acne
Dr. Jetske Ultee: De huidbacterie C. acnes is gelinkt aan de ontwikkeling van puistjes. Sommige varianten -phylotypen- van deze bacterie zijn gerelateerd aan acne, terwijl andere varianten juist gelinkt zijn aan een gezonde huid. Daarom is de theorie dat de goede variant van C. acnes als topicaal probioticum mogelijk zou kunnen helpen tegen de ongunstige variant en dus ook tegen acne. Helaas is dit nog niet onderzocht. Wel is er gekeken wat een lotion met daarin een antimicrobieel stofje geproduceerd door de bacterie enterococcus faecalis SL-5 (postbiotica,red.) kan doen voor de huid. Dit stofje blijkt heel effectief te zijn tegen C. Acnes. Na acht weken gebruik van de lotion hadden de acnepatiënten zestig procent minder ontstekingen. Een andere studie zag dat het gebruik van een topicaal probioticum genaamd Nitrosomonas eutroph ook voor een afname zorgde van de ernst van acne. En tot slot een studie met een prebioticumspray met glucomannaan hydrolysaten. Die verbeterde de acne al na twintig dagen.
Lastige kwestie
Dermatoloog Bing Thio die zich onder andere heeft gespecialiseerd in immunologie, inflammatoire dermatosen en infectieziekten, is de aangewezen persoon om hierover meer te kunnen vertellen. ‘Het lastige van prebiotica op de huid is dat je geen idee hebt wat je precies moet toedienen om het goede beestje te laten groeien en je hebt al helemaal geen idee welke metaboliet het aanmaakt om het immuunsysteem ofwel te kalmeren ofwel te stimuleren. Wil je het effectief laten zijn, dan moet je het minstens een uur op de huid laten inwerken, zonder het direct af te spoelen. Het heeft namelijk een gelimiteerde tijd. De beste probioticum die er in de huid bestaat, is de staphylococcus epidermidis. Het lijkt me dus effectiever om deze specifieke bacterie toe te voegen aan de huid, dus als een probioticum. Een andere optie is om de doodgemaakte staphylococcus epidermidis aan te brengen in de huid; dan is het een gemodificeerde probioticum. Ik geloof ook in een postbioticum zoals de SFCH (short chain fatty acids, red.) -vetzuren met een korte keten. Hiermee verstoor je de pH-waarde van de huid in de goede richting.’ Volgens dr. Thio is de effectiviteit van al deze methoden nog een grote discussie. Hij stelt het gebruik van de verschillende biotica in crèmes dan ook in twijfel. ‘De oorzaak van een huidziekte hangt vaak samen met een overmaat aan slechte bacteriën in de huid, niet zozeer met een tekort aan goede bacteriën. Hoe grijp je dan in? Met een antischimmelcrème of een antibioticum om het teveel aan slechte bacteriën en schimmels te doden. Echter, bij het elimineren van bacteriën, verschijnen er weer andere bacteriën. Dus ook dit is een lastige kwestie. Bovendien is de huid een heel sterk zelfregulerend en reparerend orgaan die zichzelf elke 28 dagen ververst, dus de vraag is of je daaraan van alles moet willen toevoegen.’
Potentie
Dat gezegd hebbende, dringt natuurlijk de vraag op hoeveel wijzer we er nu eigenlijk van worden. Mels van Ultra Cosmetics zegt hierover dat deze kwestie het juist interessant maakt, want zo zegt ze: ‘Alles wat nu werkelijkheid blijkt te zijn, kan volgende maand al weer achterhaald zijn. Het is een enorm actueel onderwerp waarnaar op dit moment nog allerlei onderzoeken plaatsvinden.’ Dr. Ultee zegt dat pre-, posten probiotica veel potentie hebben, maar dat er meer onderzoek nodig is om precies in kaart te brengen wat elk stofje en elke bacterie exact doet voor het lichaam en voor de huid. ‘Het is natuurlijk geen gekke gedachte om te kijken naar pre- en probiotica voor de huid. Net als de darmen heeft de huid ook een barrière die beschermt tegen indringers van buitenaf. Verder hebben we zowel darm- als huidbewoners. Die laatste bestaan voornamelijk uit bacteriën, maar ook uit schimmels en gisten. De darmen en de huid lijken dus best veel op elkaar. Als we pre- en probiotica gebruiken voor de darmen, waarom dan niet voor de huid? Nu blijkt dat bacteriën een belangrijke rol spelen in de gezondheid van de huid, komen veel beautymerken inderdaad met bacteriën in hun producten. De merken beweren dat ze op deze manier ‘goede’ bacteriën kunnen toevoegen aan de huid. Maar dit is lastiger dan het lijkt. De meeste cosmetische producten bevatten namelijk water en conserveringsmiddelen. Dat laatste om ervoor te zorgen dat het product langer houdbaar blijft en er dus geen bacteriën en schimmels in het product kunnen ontstaan. Maar door die bewaarmiddelen gaan dus ook de toegevoegde bacteriën dood -en kunnen ze dus zeker niets doen voor je huid. Nu zijn er wel andere manieren om toch levende bacteriën toe te kunnen voegen aan een product. Bijvoorbeeld door deze in te kapselen in capsules -liposomen- bijvoorbeeld in een serum met olie. Zodra de capsules in contact komen met de huid en ze door wrijving kapotgaan, zouden de bacteriën vrijkomen. Of deze manier werkt? Dat is nog niet bewezen. Voor pre- en postbiotica is dit probleem niet aan de orde omdat er geen bacteriën zijn die in leven moeten worden gehouden.’
“Er is veel meer onderzoek gedaan naar orale probiotica dan naar topicale probiotica”
Huid versus darmen
Het ontstaan van bepaalde huidklachten kan samenhangen met een afweerreactie van het lichaam op een indringer. In die zin kan het waardevol zijn om vóeding met probiotica in te nemen, zodat de eventuele samenhangende huidklachten kunnen afnemen. Volstáát eigenlijk het innemen van probiotica via voeding? Dr. Ultee legt uit hoe het precies werkt: ‘Net als de darmen heeft de huid ook een barrière die beschermt tegen indringers van buitenaf. Soms is er iets mis met de barrière in de darmen en kan het immuunsysteem als gevolg hierop een tegenreactie inzetten. Zo’n reactie is er om je lichaam te beschermen, maar kan dus mogelijk zorgen voor huidklachten. Het verschil met het innemen of opsmeren van probiotica is vooral de plek waar deze stoffen terechtkomen: op de huid of in de darmen. Opsmeren lijkt een direct effect te hebben. Deze stofjes zouden op de huid bijvoorbeeld voor een verandering kunnen zorgen in hoe vaak huidbacterie C. Acnes voorkomt. Deze speelt een belangrijke rol bij het ontwikkelen van acne. Bij orale probiotica met als doel huidverbetering zou er meer een indirect effect zijn. Stel dat er een verstoorde balans is van darmbewoners -te veel ‘slechte’ darmbewoners en te weinig ‘goede’-, dan kunnen probiotica deze balans herstellen en de darmbarrière verbeteren. Dit zou kunnen zorgen voor minder ontstekingen in het lichaam, en daardoor mogelijk kunnen helpen bij inflammatoire huidziektes als acne en rosacea. Een ander groot verschil is dat er veel meer onderzoek is gedaan naar orale probiotica dan naar topicale probiotica.’ Dr. Thio is van mening dat het innemen van probiotica belangrijker is dan het smeren ermee. ‘In het maagdarmstelsel kun je het immuunsysteem van je hele lichaam beïnvloeden en een tekort aan goede bacteriën en schimmels aanvullen. Tachtig procent van de immuuncellen bevindt zich in het maagdarmstelsel; kun je nagaan hoe onbelangrijk de rest eigenlijk is. Op de huid is het naar mijn inziens nog steeds vooral belangrijk om niet de goede bacteriën aan te vullen, maar om de slechte te doden.’ Bij dr. Murad gaan ze duidelijk voor een totaalstrategie. Mels zegt hierover het volgende: ‘Pro-, pre- of postbiotica in een huidverzorgingsproduct zorgt zeker voor wat uitdagingen. Eerder gaf ik al aan dat het belangrijk is om de balans in en op de huid te herstellen. Het is moeilijk te achterhalen wát er nu precies uit balans is in die huid en hoe dat komt. Het ontbreekt aan goede tools om hierachter te komen. Het is vaak een kettingreactie; als de ene bacterie niet goed werkt, dan werkt de andere ook niet goed. Wij geloven in een combinatie van een gezonde leefwijze met smeren uit een potje. We kijken bij het merk Dr. Murad dus niet alleen naar de huidconditie. Het toevoegen van prebiotica in cosmetica is een belangrijke strategie die je zou kunnen toepassen in het totaalconcept, maar het zou zeker niet je enige strategie mogen zijn.’ Bij Nouvital denken ze net zo. Mulder vertelt: ‘Micro-organismen ruimen de rommel van onze huid op. Een disbalans hierin kan huidproblemen veroorzaken. Om dit te herstellen, zul je een extra bescherming nodig hebben in de vorm van een prebiotica. Dan bereik je een continu gezondere huidflora. Maar met alleen smeren ben je er niet. Een gezonde leefstijl weerspiegelt zich in de huid.’ Ook dr. Thio beaamt dat het gehele ziektebeeld bij een patiënt of klant geanalyseerd dient te worden. ‘Het gaat altijd om een mix van heel veel functies bij elkaar. Je kunt niet altijd grip hebben op één bepaald probleem. Dat is te simpel. Dan gebruik je een probiotica en heb je enorm veel stress. Dat kan ook een onrustige huid veroorzaken. Voor schoonheidsspecialisten ligt een mooie rol weggelegd om hierover uitleg te geven.’ Dr. Ultee legt uit dat acne en eczeem multifactoriële ziektes zijn en de oorzaak dus ook ergens anders kan liggen. Dat is nog een onduidelijk gebied volgens haar. ‘Wat we wel weten is dat onder andere stress, genetica, de darmen, de huidbarrière, de huidbewoners, de hormonen en het immuunsysteem invloed erop uitoefenen. En ze reageren ook nog eens allemaal op elkaar. Het is dus ontzettend ingewikkeld om uit te zoeken waar een ziekte precies ontstaat en ook wat je eraan kunt doen. Ik zou je daarom in eerste instantie altijd richten op een goede leefstijl met een gezond voedingspatroon, genoeg beweging en ontspanning. Want door gezond te eten kun je er ook deels voor zorgen dat de goede bacteriën weer wat meer de overhand krijgen in je darmen, aangezien zij zich voeden met onverteerbare vezels.’
Eczeem
Dr. Jetske Ultee: De eczeemhuid heeft vaak een teveel aan de bacterie S. aureus op de huid en een verlaagde diversiteit van totale huidbewoners. Helpt het dan om probiotica op de huid te smeren? In een studie vroegen onderzoekers aan de participanten om drie weken lang twee keer per dag een lotion met de bacterie Lactobacillus Johnsonii op de huid aan te brengen. Deze lotion zorgde voor een verlaging van S. aureus en ook zagen de participanten minder eczeemklachten op de huid. Een andere studie zag dat een crème met de bacterie steptococcus thermophilus bij mensen met eczeem zorgde voor een toename van ceramides in de huid en de participanten hadden bovendien minder last van roodheid, schilfering en jeuk.
Visuele resultaten
De genoemde biotica in cosmetica beogen natuurlijk huidverbeterend te werken. Voor welke huidklachten het precies bedoeld is en welke visuele resultaten je nu precies kunt verwachten, vertellen de geïnterviewden. Als eerst laten we dr. Ultee aan het woord: ‘In wetenschappelijke studies is het mogelijk om te smeren met probiotica, prebiotica en postbiotica. Deze onderzoeken kijken vooral naar huidklachten en anti-aging. Wat doen die voor de huid? Bij bijvoorbeeld eczeem is er sprake van een epidermale barrièredysfunctie en verstoring van het immuunsysteem. Dit geeft ongunstige bacteriën de kans om de overhand te krijgen op de huid, met alle gevolgen van dien (zie kaders voor gedetailleerde uitleg, red.). De studies zijn aardig positief. Maar nu zijn er nieuwe onderzoeken nodig waarin het effect van die drie verschillende soorten – een bacterie (probiotica,red.), voedingstof (prebiotica,red.) of geproduceerd stofje door de bacterie (postbiotica, red.) – worden bekeken bij grotere groepen mensen. Het aantal participanten in deze studies was nog klein. Als er genoeg studies zijn uitgevoerd kunnen we de resultaten bij elkaar nemen en echt stellen of het werkt om te smeren met pro- pre- en postbiotica.’ Mulder is positief: ‘Onze ervaringen met Nouvital waarin prebiotica is verwerkt, is dat de huid rustiger oogt, chronische roodheid en ontstekingen verminderen en de huid er gezonder uitziet.’ Ook Mels zegt dat het een stralende huid tot gevolg heeft. ‘Het verbetert de algehele huidconditie. Daarnaast speelt het een rol bij het verminderen van huidklachten, maar het is te kort door de bocht om te zeggen dat het dé oplossing is. Het is en blijft altijd een combinatie van factoren die zorgen voor een huidverbeterend effect.’
Uit de taboesfeer
Inmiddels raken mensen gewend aan het idee om -al dan niet levende- bacteriën op de huid te smeren, maar het acceptatieproces duurde even. Dr. Thio: ‘Tien jaar geleden lachten mensen me keihard uit als ik mijn kennis over dit onderwerp wilde delen, nu zijn veel meer mensen geïnteresseerd in het microbioom en geef ik hierover lezingen. Zo gaat het eigenlijk altijd toch? Er verschijnt iets nieuws op de markt, mensen willen er in eerste instantie niets van weten en achteraf vinden ze het jammer dat ze het zelf niet hebben bedacht.’ Dr. Ultee denkt het wel te kunnen verklaren aan de hand van een aantal voorbeelden: ‘We zijn vaak op zoek naar iets nieuws, in de hoop dat iets ontzettend goed werkt. Tegen puistjes, eczeem en huidveroudering bijvoorbeeld. Verder denk ik dat als veel consumenten openlijk lyrisch over een bepaald soort huidverzorging zijn, mensen hun voorbeeld zullen volgen. Ook vermoed ik dat social media ervoor zorgen dat iets heel snel populair kan worden. Verder is er misschien ook een verband met gefermenteerd voedsel, zoals water kefir, kombucha en kimchi. Dat is de laatste jaren namelijk enorm populair geworden. Misschien dat huidverzorging met bacteriën dan ook niet zo’n raar idee meer is. Een andere reden is misschien dat vroeger alles steriel moest zijn. Bacteriën hadden een slecht imago, omdat sommige bacteriën kunnen zorgen voor ziektes. Maar de laatste jaren denken veel mensen juist dat steriel leven en steriele voeding ook nadelen heeft. Zo hoor je in de wetenschap steeds vaker dat er ook goede bacteriën zijn en dat we in de westerse wereld juist door steriel te leven een steeds lagere diversiteit van darmbewoners en huidbewoners hebben. En dit is gelinkt aan meer ziektes.’
“Pas als er genoeg studies zijn uitgevoerd kunnen we echt stellen of het werkt om te smeren met pro- pre- en postbiotica.’
Toekomstperspectief
Het is geen trend die uit het niets opduikt, maar al wat langer meegaat in de cosmeticabranche. En nu het ook nog aan populariteit wint onder consumenten, kan dit wellicht voor een vliegende ‘start’ zorgen. Managing director Mels verwacht er de komende tien jaar veel van. Ze geeft daarnaast aan dat het grotendeels afhangt van de consument. ‘Blijven ze ernaar vragen, dan blijft de cosmeticabranche ontwikkelen.’ De directeur van Nouvital ziet de toekomst rooskleurig in op dit gebied. ‘Ik verwacht dat prebiotica straks als basisingrediënt in alle cosmetica is verwerkt, zelfs in babyproducten. Juist omdat het een onschuldige grondstof is en geen kwaad kan.’ Dr. Ultee zegt het een interessante trend te vinden en denkt dat veel bedrijven hierop zullen duiken. ‘Dat zal sneller gaan dan de ontwikkelingen in de wetenschap. Die bedrijven zullen vele producten op de markt brengen met pre- pro- en postbiotica. Sommige van die producten zullen niet altijd van goede kwaliteit zijn en ook zal soms de wetenschappelijke onderbouwing van deze huidverzorging ontbreken. Dan zijn er ook altijd cosmeticafabrikanten die juist wel onderzoek laten doen door wetenschappers. Dit soort studies krijgt best veel kritiek, omdat het onderzoek niet volledig onafhankelijk is. Dus hoe betrouwbaar is de informatie dan? Dat is terecht, maar anderzijds zullen er anders veel minder studies zijn op dit onderzoeksgebied. We zien positieve resultaten, dus pre- pro- en postbiotica hebben waarschijnlijk veel potentie. Maar de toekomst laat zich niet voorspellen. Hoe langer dit onderzoeksgebied interessant blijft en goede wetenschappelijke resultaten blijft geven, hoe beter en geavanceerder de producten zullen zijn die worden ontwikkeld. Misschien is de toekomst wel een pre- pro- of postbioticum die ontwikkeld wordt op basis van de wensen en de huid- en darmbewoners van de klant. Dat zou toch het allermooist zijn.’
Anti-aging
Dat zonlicht, roken en bepaalde leefstijlgewoontes zorgen voor versnelde huidveroudering is inmiddels algemeen bekend. Maar schijnbaar hebben ook je huidbewoners hier invloed op. Zo zou het aanbrengen van probiotica positieve effecten kunnen geven op de huid. E.n studie van 2020 liet zien dat een hoge concentratie van de bacterie Nitrosomonas eutropha in een mistspray na zeven dagen zorgt voor een vermindering van de rimpeldiepte en pigmentatie. Hoe dit precies kan, is nog niet duidelijk. Maar wat we wel weten is dat deze bacterie de hoeveelheid stikstofoxide op de huid kan veranderen en waarschijnlijk is er een link tussen stikstofoxide en huidveroudering. In deze studies geeft het aanbrengen van darmbacteriën al positieve resultaten voor de huid. Hierdoor vraag ik mij af of er misschien een link is tussen de huidbewoners en darmbewoners. Maar we weten nog niet wat huidbacteriën dan precies kunnen doen voor je huid. Wie weet geven die een nog beter resultaat.